Compensatieregeling vliegherrie rammelt aan alle kanten

Komende week organiseert het Ministerie van Infrastructuur vier informatieavonden over de vliegherrie-compensatie van minister Mark Harbers. In Amstelveen op 9 mei a.s. in de Schouwburg. 

SchipholWatch vindt de regeling onrechtvaardig en ontoereikend. Ze zet daarom de manco’s op een rijtje zodat u goed beslagen ten ijs komt en de juiste vragen kunt stellen.

Absolute winst van de regeling is dat de Staat expliciet erkent dat Schiphol schade veroorzaakt aan grote groepen mensen. De schade gaat het ‘normale maatschappelijke risico’ te boven en treft bewoners ‘onevenredig zwaar’, zo staat te lezen in de beslisnota die samen met de aankondiging van de compensatieregeling aan de Tweede Kamer werd gestuurd.

“Door de overschrijding van grenswaarden ondervinden bewoners een dusdanige mate van geluidsbelasting waar deze redelijkerwijs geen rekening mee zullen hebben gehouden. Dit betekent dat een deel van de financiële woonlasten (hypotheekrente, eigenwoningforfait en huur) ‘hun doel missen’: het woongenot dat tegenover de kosten zou moeten staan, wordt niet volledig genoten”, staat er letterlijk.

Gezondheidsschade veel groter
De belangrijkste schade die omwonenden lijden, ligt niet in het gemiste woongenot, maar op het gebied van hun gezondheid. De regeling zegt daar niets over, want de Staat wil verre blijven van de erkenning van enige gezondheidsschade. Dat zou een hele nieuwe maatschappelijke discussie op gang brengen met grote gevolgen voor de vrijbrief die Schiphol heeft van de regering om uit te groeien tot de huidige omvang.

Desondanks zet Harbers met de regeling de deur ongewild wagenwijd open om ook aanspraak te maken op compensatie van gezondheidsschade. De overheid erkent immers dat omwonenden een ‘dusdanige mate van geluidsbelasting’ ervaren terwijl tegelijkertijd in vele wetenschappelijke rapporten is vastgesteld dat deze zelfde geluidsbelasting aantoonbaar gezondheidsrisico’s veroorzaakt.

Dat er sprake is van gezondheidsschade is op individueel niveau misschien lastig te bewijzen, maar op groepsniveau is het op basis van onderzoeken van onder meer GGD-GHOR, RIVM en de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) juridisch goed te verdedigen.

Tal van rapporten die schade aantonen
De geluidsbelasting van Schiphol ligt ver boven de waarden die de WHO nog gezond acht en de rapportages van het RIVM en GGD-GHOR bewijzen dat de gezondheid daadwerkelijk gevaar loopt door vliegherrie.

Er mag dan niet één-op-één vast zijn te stellen wie er getroffen wordt door bij voorbeeld hart- en vaatziekten, cerebrale aandoeningen en andere ziekten als gevolg van overmatige geluidsbelasting, voor de bevolking als geheel is wel degelijk aantoonbaar dat de aandoeningen significant vaker voorkomen in de regio Schiphol dan elders. Hetzelfde geldt voor leerachterstanden bij kinderen en verlies van productiviteit bij volwassenen.

Voor deze gezondheidsschade ligt het meer voor de hand dat de Staat zou ingrijpen om adequate bescherming te bieden dan om financiële compensatie te geven. Een goede gezondheid is immers onbetaalbaar. Feitelijk is dit het belangrijkste punt waar de zaak van de Stichting RBV om draait: de eerbiediging van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, waaronder een gezonde leefomgeving.

Geen compensatie bij méér herrie
De regeling van Harbers kent nog veel meer opmerkelijke inconsequenties. Omwonenden die nu voor een vergoeding in aanmerking komen zijn blootgesteld aan verschillende mates van geluidsbelasting. Wat ze gemeen hebben is slechts dat de grenswaarde van het handhavingspunt in hun omgeving is overschreden. Dit leidt tot de scheve situatie dat mensen met méér geluidsoverlast in veel gevallen geen compensatie krijgen en mensen met minder overlast wel.

Dat schept een fundamentele rechtsongelijkheid. In feite zou de compensatie generiek moeten gelden voor alle mensen die nu een geluidsbelasting ervaren die ligt boven de laagste grenswaarde waarvoor nu een vergoeding volgt. Of beter nog: boven een grenswaarde die wordt aanbevolen door de WHO.

Pure willekeur
Door het gegoochel met aparte geluidswaarden voor ieder handhavingspunt is hiervan geen sprake. Het is pure willekeur, temeer daar de grenswaarden in een handomdraai via een algemene maatregel van bestuur eenzijdig kunnen worden aangepast door de minister – zonder mogelijkheid voor burgers om er bezwaar tegen te maken bij de rechter.

Deze gang van zaken zal veel mensen in de omgeving van Schiphol bekend voorkomen. Van de ene dag op de andere blijken burgers in een herriegoot te wonen door een beslissing in Den Haag. Via een onderhandse aanpassing van de grenswaarde voor het lokale handhavingspunt kan niemand aanspraak maken op enige compensatie.

De kans is groot dat de minister met de huidige regeling binnenkort een ware stortvloed aan rechtszaken tegemoet kan zien. De regeling is intrinsiek onrechtvaardig en daarom onhoudbaar.

Ter illustratie: de laagste grens waarvoor nu compensatie komt is de 54,01 decibel rond handhavingspunt 19 in het jaar 2018. Dat is een behoorlijk lage waarde die in een groot deel van de regio Schiphol standaard wordt overschreden.

Honderdduizenden ondervinden schade, niet slechts 4600 gezinnen
De waarde is zo laag dat alle mensen in het witomlijnde gebied in de illustratie bij dit artikel in aanmerking zouden moeten komen voor de herrie-premie van Harbers. Dat gaat niet over ‘slechts’ 4600 gezinnen, maar over honderdduizenden gezinnen. Al deze omwonenden maken een goede kans een gewillig oor te vinden bij de rechter.

Een volgend manco in de regeling van Harbers is het gesjoemel met grenswaarden voor het geluid in verband met het groot onderhoud op Schiphol. Voor dat onderhoud is via tijdelijke regelingen steeds extra geluidsruimte gecreëerd. Dat gaat niet om klein bier. Zo werd er voor bij voorbeeld de Buitenveldertbaan ruimte geregeld voor vier keer zoveel vliegverkeer door de lokale limiet met 6 decibel op te rekken.

Dit is in strijd met de wet, omdat die voorschrijft dat iedere nieuwe regeling minimaal gelijke bescherming moet bieden aan omwonenden. Zonder dit geschuif met grenswaarden zouden ook in 2022 (onderhoud Polderbaan) geluidslimieten zijn overschreden. En zou zonder twijfel dit jaar vanwege het onderhoud aan de Zwanenburgbaan op meer punten sprake zijn van overschrijdingen.

Dubieuze beperking van de aansprakelijkheid
De claim van Harbers dat de overschrijdingen uit 2016 en 2017 niet leiden tot compensatie wegens ‘verjaring’ is dubieus. Een beroep op verjaring is ronduit discutabel als de overheid de rechten van zoveel omwonenden zo ernstig heeft geschonden. Bovendien is het een regeling die de minister op eigen beweging heeft ingesteld, zodat verjaring überhaupt geen punt hoeft te zijn. Het is een willekeurige keuze om de schade te beperken in plaats van omwonenden rechtvaardig te compenseren.

Tot slot dienen burgers te beseffen dat de hele compensatie is gebaseerd op berekeningen van de geluidsoverlast, niet op metingen. Het is alom bekend dat er van alles mis is met die berekeningen.

Zo wordt er met gestandaardiseerde uitvlieghoogtes gewerkt, waardoor geen enkele rekening wordt gehouden met afwijkingen die ontstaan door bij voorbeeld ‘intersectiestarts’. Dat zijn starts waarbij niet de volledige lengte van de startbaan wordt gebruikt. Na zo’n shortcut komen vliegtuigen veel lager over woonwijken heen dan wordt uitgerekend.

Vier keer meer herrie dan berekend
Dat verschil kan oplopen tot 5 decibel per vliegtuig. Schiphol laat tot 40 procent van de vliegtuigen zo starten, terwijl bekend is dat dit veel meer overlast veroorzaakt voor omwonenden. Het betekent grofweg een verviervoudiging van de herrie per toestel zonder dat dit leidt tot (extra) compensatie.

Het kan niet voldoende worden benadrukt dat de huidige regeling slechts betrekking heeft op overschrijding van de geluidslimieten. Op geen enkele manier is de schade meegenomen die ontstaat door bij voorbeeld de uitstoot van zeer zorgwekkende (lees: kankerverwekkende) stoffen, stikstofoxiden en kooldioxide (CO₂).

Wees alstublieft alert!
SchipholWatch waarschuwt omwonenden die de compensatie ontvangen om de voorwaarden goed door te lezen alvorens akkoord te gaan. Uit interne stukken van het ministerie blijkt dat de regeling bedoeld is om de rechtspositie te verstevigen van de overheid in de rechtszaak van RBV. Het is wat men noemt een ‘zero-sum game’: de overheid kan zijn eigen positie alleen versterken door de rechtspositie van omwonenden te verzwakken.

Iedere ontvanger moet natuurlijk zelfstandig de afweging maken, maar wees alstublieft alert op de voorwaarden. Kijk uit waarmee u instemt en weeg de winst op korte termijn (een veelal kleine vergoeding) af tegen de beoogde winst op langere termijn (minder overlast).

Bij de overheid is het gangbaar dat bij het accepteren van nadeelcompensatie ‘finale kwijting’ wordt geëist. Het is niet gezegd dat dit ook bij deze regeling het geval is, maar wees zuinig op uw rechten. In het belang van uw gezondheid.

Op de vier informatieavonden in Amstelveen, Aalsmeer en Uithoorn komende week krijgt u de gelegenheid vragen te stellen aan ambtenaren van het ministerie van Infrastructuur.

Aan het programma te zien durft het ministerie een plenaire vragensessie niet aan, maar krijgt u achteraf de gelegenheid tijdens een informatiemarkt met een aantal kleine standjes.

Ons advies: ga met een zo groot mogelijke groep van stand naar stand en stel gezamenlijk al uw vragen aan de ambtenaren. Vraag hen naar de grote hiaten in de regeling en confronteer de I&W-ers met de onrechtvaardige aspecten.

Aanmelden voor de avonden is verplicht en kan hier.