Adrianus Cornelis Henderinus Schreuder – Plattelandsheelmeester in Amstelveen (1856–1873)

Adrianus Cornelis Henderinus Schreuder was tussen 1856 en 1873 plattelandsheelmeester in Amstelveen. Zijn levensverhaal werd door zijn kleinzoon Wilhelm Hermann Eduard Schreuder opgetekend, op basis van herinneringen van diens tante Anna, de dochter van Adrianus. Caroline Schreuder vertelt over haar betovergrootvader.

Geboren in 1815 in Schiedam, groeide Adrianus op in de armoedige nasleep van de Napoleontische tijd. Geïnspireerd door zijn halfbroer, die carrière maakte in Nederlands-Indië, vertrok ook Adrianus naar de koloniën. Dankzij zijn tante Hendrina kon hij een opleiding tot chirurgijn volgen – geen universitaire studie, maar een reeks vakexamens, afgesloten met getuigschriften. In 1834 begon hij als militair arts in Nederlands-Indië, waar hij ruim twintig jaar werkte.

Na zijn terugkeer woonde hij een tijd bij zijn tante in Haarlem, waar hij opviel met zijn tamme orang-oetan Jacob, die zelfs boodschappen deed met een mandje aan zijn arm. Na een incident met jeugdige pestkoppen verhuisde Jacob naar Artis, waar Adrianus hem trouw bleef bezoeken.

In 1856 trouwde Adrianus met de zestien jaar jongere Henriëtte Christine Pörtener uit Amsterdam. Ze vestigden zich in Amstelveen, aan de Dorpsstraat bij het Kerkplein – op de plek waar nu Museum Jan staat. Daar begon Adrianus een praktijk als plattelandsdokter, met de apotheek aan huis. Henriëtte, ongediplomeerd maar vaardig, bereidde de recepten. Het echtpaar kreeg drie kinderen: Hermann, Anna en de kleine Eduard, die op jonge leeftijd stierf aan kroep – ondanks een nachtelijke rit van zijn vader naar Amsterdam voor bloedzuigers, het enige beschikbare middel.

De medische praktijk van Schreuder speelde zich af in een tijd waarin kennis van hygiëne en bacteriën nog ontbrak. Geneeskunde was grotendeels gebaseerd op intuïtie, ervaring en oude leerboeken, zoals het ‘Lehrbuch der allgemeinen Heilkunde’ van Hufeland. Schreuder stond bekend als een bekwaam en toegewijd arts, geliefd bij zijn patiënten vanwege zijn inzet, ook voor de armen. Hij behandelde met bloedzuigers, aderlatingen, kruidenmiddelen en zelfgemaakte drankjes tegen allerlei kwalen. Zijn reputatie was zodanig dat hij zelfs benaderd werd door Brocapharm, maar hij hield vast aan kleinschalige, persoonlijke bereiding.

Het leven in Amstelveen was eenvoudig en sober. Verkeer naar Amsterdam ging per trekschuit of te voet; later kwam de omnibus. Schreuder reed dagelijks met zijn tilbury over hobbelige polderwegen of liet zich overzetten in een roeiboot om afgelegen boerderijen te bezoeken. Zijn dagen begonnen met visites en eindigden soms bij een potje hombre bij mijnheer Eimer. Zijn vrouw zorgde voor pillen en poeders, en het huishouden werd opgefleurd door een pekineesje, Chou-tje, dat voor het eten moest “bidden”.

De kinderen gingen eerst naar de dorpsschool, maar werden later naar de Franse school in Amsterdam gestuurd om “niet te verboeren”. Anna en Hermann verbleven bij kennissen in de stad. Anna raakte zelfs bevangen door het amateurtoneel – tot zorg van haar moeder, die vreesde dat zij “op de planken” zou eindigen.

Ondanks toewijding en vakkennis bracht het werk in Amstelveen steeds minder op. De armoede was groot, de betaling traag, en boeren betaalden liever in natura dan in geld. Adrianus, die in Indië nog fl. 2,50 kreeg voor een visite, kreeg in Amstelveen soms slechts 7 stuivers voor een rit van uren.

In 1873 besloot het gezin te verhuizen naar Quakenbrück in Duitsland, waar familie van Henriëtte woonde en het leven goedkoper was. Bovendien werd het voor niet-universitair opgeleide artsen na 1870 onmogelijk om in Nederland nog te praktiseren, door nieuwe wetgeving van Thorbecke.

In Duitsland mocht Schreuder geen officiële praktijk meer voeren, maar gaf hij nog wel medisch advies aan wie het vroeg. In 1877 overleed hij daar aan een maagzweer. Hij werd 62 jaar oud – een toegewijd arts en familieman, die onder moeilijke omstandigheden zijn roeping met hart en ziel heeft vervuld.

Foto: familie Schreuder

Het complete artikel komt in Amstel Mare, tijdschrift van de Vereniging Historisch Amstelveen, september 2025