De HBS aan de Roelof Hartstraat

Aan de Roelof Hartstraat in Amsterdam staat een imposant monumentaal pand, gebouwd in een karakteristieke neo-renaissancestijl. Wie het gebouw nu binnenstapt, komt terecht in een hotel. Maar wie iets verder terugkijkt in de tijd, ontdekt dat dit pand ooit een belangrijke rol speelde in het onderwijs — en dat het in oorsprong zelfs niet Amsterdams, maar Amstelveens was.

In het derde kwart van de 19^de eeuw groeide de gemeente Nieuwer-Amstel, de voorloper van het huidige Amstelveen, vooral sterk in het noordelijke gebied tegen de grens met Amster-dam aan. De nabijheid van de hoofdstad oefende grote aantrekkingskracht uit op bewoners en bedrijven. Die bevolkingsgroei bracht de nodige verantwoordelijkheden met zich mee, onder andere op het gebied van onderwijs. De gemeente had nog geen school voor middelbaar onderwijs, maar voldeed in september 1894 aan deze verplichting door de oprichting van een Hogere Burgerschool (HBS) aan de Roelof Hartstraat 1 — een adres dat toen nog binnen de gemeente Nieuwer-Amstel viel.

Het gebouw werd vermoedelijk ontworpen door De Groot, die destijds directeur Gemeentewerken was van Nieuwer-Amstel. De HBS be-gon met een driejarige opleiding, waarvoor het schoolgeld fl. 60 per jaar bedroeg, met korting voor meerdere kinderen uit hetzelfde gezin.

Vernieuwend onderwijs

De HBS was in die tijd een modern alternatief voor het traditionele gymnasium. Sinds de invoering in 1863 bood deze vorm van voortgezet onderwijs een praktijkgerichter curriculum, af-gestemd op de opkomende industriële en com-merciële middenklasse. In plaats van Latijn en Grieks lag de nadruk op vakken als wiskunde, natuurkunde, scheikunde, aardrijkskunde en moderne talen.

Meisjes op school?

In de Amstelveense gemeenteraad werd fel gedebatteerd over de toelating van meisjes tot de school. Ondanks dat veertien meisjes zich al hadden aangemeld voor het toelatingsexamen, besloot de raad aanvankelijk hen niet toe te laten. Wel vroeg men het college van burgemeester en wethouders te onderzoeken of het mogelijk was meisjes les te geven op andere uren dan jongens. Een jaar later werd het besluit alsnog genomen om meisjes toe te laten vanaf het volgende cursusjaar.

Maar toen was de situatie inmiddels veranderd: door de annexatie van een deel van Nieuwer-Amstel in 1896 was de HBS aan de Roelof Hartstraat een Amsterdamse school geworden.

Uitbouw en transformatie

Amsterdam nam de school niet alleen over, maar breidde deze ook uit. De opleiding werd verlengd tot een vijfjarige cursus, en het schoolgebouw kreeg er onder andere een gymnastieklokaal en een conciërgewoning bij. Het pand bleef jarenlang dienstdoen als onderkomen voor verschillende onderwijsinstellingen, zelfs nadat de HBS als onderwijsvorm in de loop van de twintigste eeuw verdween.

Bronnen

• J.W. Groesbeek, Amstelveen, acht eeuwen geschiedenis, 1966
• M. van Munster, De lusten en de lasten, grensperikelen en samenwerking tussen de gemeente Nieuwer-Amstel (Amstelveen) en Amsterdam, Amstelveense Historische Reeks no. 4, 1996
• Monumenten.nl (geraadpleegd 28 mei 2025)