Hartjesdag vieren in Amstelveen

Sinds 1997 wordt in de maand augustus op de Amsterdamse Zeedijk Hartjesdag gevierd. Dit jaar wordt de manifestatie op 21 augustus gehouden.

De bezoekers kunnen tijdens Hartjesdag genieten van straatacts, een zangtalentenfestival, opera en natuurlijk de Hartjesparade, een bonte stoet van mannen, die als vrouw en vrouwen, die als man verkleed gaan, gevolgd door de verkiezing van het 'Hartje van de Zeedijk'. Bij deze verkiezingen gaat het niet om de mooiste creatie, maar om originaliteit en vooral om het plezier. https://www.hartjesdagen.nl/pr...

Hartjesdag is al een heel oud feest. 'Hartjesdag, zo oud als Haarlem en Amsterdam zelve', is de openingszin van een pamflet uit 1820. Verschillende kunstenaars hebben in de loop der tijd deze feestdag als onderwerp van hun werk genomen, waaruit de vroegere populariteit van Hartjesdag blijkt. Een voorbeeld is de tekening van Joh. Braakensiek uit 1895, die het feest gebruikte voor een spotprent over drankbestrijding.

Spotprent van Johan Braakensiek uit 1895 over Hartjesdag en drankbestrijding (Herkomst: Stadsarchief Amsterdam)

Het feest werd in 1943 door de Duitsers verboden, waarna het slechts sporadisch werd gevierd. In 1997 besloot de Buurtvereniging Zeedijk het feest als publiciteitsstunt in ere te herstellen.

Maar wist u dat Hartjesdag vroeger ook in Amstelveen werd gevierd? https://www.iamsterdam.com/uit...

Hertenjacht

Oorspronkelijk werd Hartjesdag op de derde maandag in augustus gevierd in Haarlem en Bloemendaal en in delen van Amsterdam. In Amsterdam vonden de feestelijkheden met name rond het Haarlemmerplein en de Zeedijk, in de Jordaan en in de Dapperbuurt plaats.

Het feest stamt vermoedelijk uit de Middeleeuwen. De exacte herkomst ervan is niet bekend. Een mogelijke verklaring is dat het gewone volk mee mocht doen aan een hertenjacht, een privilege dat eigenlijk aan de adel was voorbehouden. De geschoten herten werden aan grote spitten op straat geroosterd en onder het genot van vele pullen bier verorberd. Hartjesdag zou dan een verbastering zijn van hertjesdag.

Maar ook wordt de oorsprong wel gezocht in Germaanse feesten, gewijd aan de Godin van de aarde, Herthus. Haar feest was een vruchtbaarheidsfeest, tot besluit van de oogst. Deze laatste verklaring is door diverse onderzoekers inmiddels naar het rijk der fabelen verwezen.

Complete wanorde

Door de eeuwen heen veranderde het karakter van Hartjesdag in een echt volksfeest, een soort carnaval. Daarbij verkleedden vrouwen zich als mannen en mannen zich als vrouwen. Als teken van vrijheid, dat je een dag in het jaar mocht doen wat je wilde.

Volgens een andere versie hebben de verkleedpartijen te maken met de armoede die in de streek heerste. Het aantrekken van elkaars kleren was de enige manier waarop men zich kon verkleden. Geld voor kostuums was er niet.

Bij de festiviteiten hoorden naast de verkleedpartijen diverse activiteiten, zoals kermissen, katknuppelen, veel alcoholische drank, gezang, gejoel, vechtpartijen, vuurtjes stoken, vuurwerk afsteken en zedeloos gedrag. Vuurwerk werd het liefst onder de politiepaarden gesmeten. De politie had het sowieso zwaar te verduren, want het pesten van agenten was één van de hoogtepunten van de feestdag. Een feestdag die dikwijls in de kroeg eindigde. Vooral 's avonds werd er veel gedronken en liep het feest vaak uit de hand.

De wanorde was soms zo erg, dat bijvoorbeeld in Sloten, waar op Hartjesdag veel volk uit Amsterdam kwam, vanaf 1882 alle lokalen waar sterke drank werd geschonken, maar ook koffiehuizen, logementen en andere voor het publiek openstaande plaatsen, op deze dag van 's middags 4 uur tot de volgende ochtend 6 uur gesloten waren. En dat hielp, want in de tijd daarna was Hartjesdag vooral voor de jeugd een aanleiding om te feesten.

En dat is het lot van Hartjesdag in de twintigste eeuw ook geworden: een dag voor verklede kinderen die vuurtjes stoken en vuurwerk afsteken.

Hartjesdag in Amstelveen

Het is bekend dat Hartjesdag voor de Tweede Wereldoorlog ook in Amstelveen werd gevierd.

In het Amstelveens Weekblad werd aan het eind van de jaren dertig van de twintigste eeuw jaarlijks verslag gedaan van het verloop van de festiviteiten. Hieronder is deze berichtgeving opgenomen, om een sfeerbeeld van de feestelijkheden te geven.

De politie hield zich in Amstelveen tijdens Hartjesdagen met name bezig met vuurwerkincidenten. Het afsteken van vuurwerk op de openbare weg was verboden. Mogelijk zijn het ook hier de restanten van een eens uitbundig gevierd volksfeest. Eerdere (en latere) beschrijvingen van de viering van Hartjesdag in Amstelveen zijn niet bekend.

Op 19 augustus 1935 was het, vergeleken met vorige jaren, in Amstelveen en omstreken redelijk rustig geweest, zo blijkt uit een bericht in het ‘Amstelveensch Weekblad’.

"Het begon reeds zondagavond bij de Karsebrug, waar de buurt onveilig werd gemaakt door het afsteken van vuurwerk. Heel wat van de rommel werd in beslag genomen. Maandagavond kwam in het dorp het opgeschoten goed tegen achten opzetten en hier en daar werden de donderbussen tot ontploffing gebracht. Vooral kwamen er op de hoek Thorbeckeweg-Dorpsstraat (nu Badlaan-Dorpsstraat) samenscholingen en meermalen moest de politie de bengels en de toeschouwers tot doolopen aanmanen. Een 20-jarig jongmensch, die niet direct aan het verzoek gevolg gaf en minder vriendelijk deed, kreeg een duw, waardoor hij met fiets en al over de straat rolde. Het heerschap was hierover zo verbolgen, dat hij…zijn beklag ging indienen bij de Inspecteur, waar hij… op z'n onbehoorlijke houding werd gewezen. De voorraad vuurwerk was hier niet groot, het rumoer werd spoedig minder en om negen uur was de rust weergekeerd. 't Is frapperend, hoe sommige ouders hun kinderen, als ze al lang op bed moesten liggen, op straat laten dweilen, wat de taak van de politie niet vergemakkelijkt. In de Karselanen en in Randwijck was het veel erger dan in het dorp; in deze buurten moest de politie enige malen de gummistok gebruiken om de beunhazen aan het verstand te brengen, dat zij zich op eerste order van de politie hebben te verwijderen.

Steeds weer werd samengeschoold en tal van donderbussen, zevenklappers en voetzoekers afgestoken. Heel wat vuurwerk werd in beslag genomen, terwijl enige personen wegens het niet terstond doorlopen op last van de politie proces verbaal werd opgemaakt. Een donderbus werd naar een passerende autobus geworpen en kwam terecht tegen de voorruit. Dit kon gevaar opleveren voor de chauffeur en de passagiers; gelukkig bleef de chauffeur bij zijn positieven.

Er is door agenten in burger gesurveilleerd, die veel vuurwerk bij de jongens in beslag namen. Het is ontstellend dat in deze moeilijke tijd zoveel geld wordt besteed aan een artikel als vuurwerk, waarmede men tenslotte de bevolking slechts overlast aandoet. "

In 1936 was het op Hartjesdag vooral in het dorp rumoerig, in de overige wijken minder.

"Hartjesdag, de 3^de maandag in de maand augustus, heeft meer herrie in het dorp opgeleverd dan vorige jaren. In Randwijck was dit jaar niets te doen en ook in de buurt van de Karselaan was het in vergelijking met vorige jaren veel rustiger. In het Dorp Amstelveen was het daarentegen veel rumoeriger. Brutaal traden de belhamels op. Telkens kwamen zij tussen het toekijkend publiek uit om de voetzoekers, donderbussen etc op de straten te werpen. Het was noodzakelijk om meermalen ruim baan te maken. Agenten in burger, vergezeld van politiehonden moesten herhaaldelijk optreden. Voor de handhaving van de openbare orde was het noodzakelijk dat men doorliep, maar de toeschouwers deden dit niet. Toeschouwers zijn veelal de hoofdschuldigen, zij vuren door hun gelach de straatjeugd aan tot wandaden. Een vader kwam zelfs klagen dat het vuurwerk van zijn zoon in beslag werd genomen.

Het is te hopen dat men volgend jaar wijzer is geworden".

In 1937 verliep Hartjesdag wederom rustig.

"Op de 3^de maandag in augustus dan moet men 's avonds de straat op, dan moet men zoveel mogelijk herrie maken, dan steekt men geen bommen en voetzoekers af op eenzame straten, maar zoveel mogelijk in de drukste straten. Schrikken moet men, waarbij de herriemakers vergeten, dat zieken, ouden van dagen en kinderen die te bed liggen er zeer door gehinderd worden. De politie hield echter een wakend oog. Het rumoer was veel minder hierdoor. Het was voornamelijk druk in het dorp waar belhamels op gezag van de politie een tik met de gummistok kregen. Wanneer men te luidruchtig werd, werd schoon schip gemaakt. Tegen tienen kwamen enkele politieagenten met hond. De druktemakers moesten hier helemaal niets van hebben. Enige jongens werden op het politiebureau vastgehouden".

In 1938 had de politie de zaak goed onder controle. Weer verliep Hartjesdag rustiger dan in voorgaande jaren. "Er was veel publiek op straat en veel rumoer, maar er werd weinig drukte gemaakt. Wellicht kwam dit door de aanwezigheid van de politie, die ordemaatregelen nam opdat de trottoirs vrijbleven voor het voetgangersverkeer".

(gepubliceerd in Amstel Mare, jaargang 18, 2007)

Bronnen

• J.H. Kruizinga, Hartjesdag, in Ons Amsterdam, jaargang 1, september 1949.
• P.A v.d. Linden Vooren, Viering van Hartjesdag, in Ons Amsterdam, jaargang 9, augustus 1957.
• M.G. Emeis, hartjesdag, van kraantje lek tot kraantje dicht, in Ons Amsterdam, jaargang 32, augustus 1980.
• Wikipedia
• http://www.hartjesdagen.nl/
• Amstelveensch Weekblad, 23 augustus 1935, 21 augustus 1936, 20 augustus 1937 en 19 augustus 1938.