Herdenking 4 mei

Op 4 mei herdenken wij onder andere de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in Europa en Zuidoost-Azië. Sinds 1961 zijn hier de slachtoffers van oorlogssituaties en vredesoperaties waarbij Nederland betrokken was na de Tweede Wereldoorlog aan toegevoegd. In Amstelveen doen we dit op verschillende plekken, waaronder bij het monument in het Broersepark.

Na de bevrijding op 5 mei 1940 werd het herdenken van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog al snel opgepakt. Er kwam een tijdelijk monument bij de ingang van het Broersepark, dat toen nog Wandelpark heette. Het was een provisorisch wit houten kruis met in zwarte letters ‘aan hen die vielen’. Vijf dagen na de bevrijding, op Hemelvaartsdag 10 mei 1945, vond hier de eerste herdenking plaats. Zeer velen waren hierbij aanwezig. Tijdens deze herdenking noemde toenmalig burgemeester Haspels de namen van degenen waarvan men zeker wist dat ze waren omgekomen. Zo kort na de oorlog was namelijk nog niet helemaal duidelijk hoeveel oorlogsslachtoffers er waren. Door de burgemeester werd namens de gemeente een grote krans gelegd. Ook particulieren legden bloemen bij het kruis. Leden van de Binnenlandse Strijdkrachten, een combinatie van verschillende verzetsgroepen uit de oorlogstijd, stonden als erewacht bij het kruis. In de loop van de week daarna legden scholieren, de hulppolitie en het Rode Kruis eveneens kransen.

Een jaar bevrijd
Om de herdenking van de oorlogsslachtoffers en de viering van de bevrijding meer vorm te geven, kwam begin 1946 een comité tot stand, onder leiding van burgemeester Haspels. In het programma voor 4 tot en met 7 mei liepen herdenking en het vieren van de bevrijding door elkaar heen. Vreugde en rouw gingen nog steeds hand in hand. Alleen 4 mei was dat jaar een nationale feestdag. Op die dag waren diverse activiteiten, waaronder filmvertoning, revue, concerten in de Pauluskerk en verschillende kinderspelen in de wijken. KLM-gezagvoerder Smirnoff (van de Pelikaan) vloog met een vliegtuig over de gemeente, waarbij prijsbiljetten werden uitgeworpen. De wind verspreidde de biljetten over de hele gemeente en soms zelfs daarbuiten. Iedereen wilde er eentje bemachtigen en zowel de jeugd als ouderen renden daarvoor door de parken en plantsoenen. De heer Broerse, directeur van de Plantsoenendienst, is er grijs van geworden, zo meldde het Amstelveens Weekblad in die tijd. Op zondag waren in alle kerken herdenkingsdiensten. Daarna begaven velen zich onder het beieren van de klokken naar het kruis, waarna het zingen van het Wilhelmus gedefileerd werd langs het kruis. Diezelfde dag was er een sportfeest in het hockeystadion en de dag werd beëindigd met vuurwerk aan de De Ruijslaan, dat afsloot met de woorden ‘Nederland houdt stand.’

In Bovenkerk werd in de tuin tegenover de pastorie van de St. Urbanuskerk een kruis opgericht. Op 10 mei 1946 herdacht Bovenkerk hier zijn gevallenen, terwijl het kruis was geflankeerd door vlaggen. Een stille stoet met veel publiek trok ’s avonds om 8 uur naar het kruis, met het Bovenkerks Fanfarecorps voorop. Burgemeester Haspels gaf een redevoering, terwijl later op de avond de Bovenkerkse toneelgroep TOBO een voorstelling gaf. Het Bovenkerkse kruis is inmiddels verdwenen.

Een definitief monument
Een comité met burgemeester Haspels als erevoorzitter dacht ook na over een definitief monument. Om aan de benodigde middelen te komen werd de gemeente in zestien wijken verdeeld. Wijkcomités hielden inzamelingen. Voor het ontwerp van het monument werd een prijsvraag uitgeschreven voor kunstenaars. De Amstelveense kunstenaar Theo Bennes kreeg uiteindelijk de opdracht om een eenvoudig monument te maken. Hij ontwierp een beeld met drie opgaande zuilen met daarop een treurende vrouw met een palmtak in de hand, die de overwinning symboliseert. Een meisje dat in de oorlog koerierster was geweest, stond hiervoor model. De zuilen zijn gemaakt uit Franse kalksteen, het voetstuk van Zweeds graniet. De namen van de gevallenen staan op de zijkant.

De onthulling van het monument vond op 4 mei 1950 plaats door de achtjarige Han van der Leek, zoon van verzetsstrijder Harmen van der Leek en geboren nadat zijn vader was gefusilleerd.

Jaren daarna werden nog twee namen toegevoegd aan de inscriptie. Aan in totaal 35 omgekomen inwoners van Amstelveen wordt hiermee eer bewezen. Nog ieder jaar op 4 mei komen velen aan de Amsterdamseweg bijeen om hun nagedachtenis te eren.

Voor de 165 joodse inwoners uit Amstelveen die nooit meer zijn teruggekomen is in 2020, in het jaar dat de bevrijding 75 jaar geleden was, een monument aan de Amsterdamseweg/Prins Bernhardlaan geplaatst. Bij een monument aan de Nesserlaan wordt al jarenlang Anton de Lange uit Ouderkerk aan de Amstel herdacht. Dit lid van de BS kwam op 7 mei 1945 op deze plaats om het leven, bij de achtervolging van een aantal SS’ers.

Foto: de eerste herdenking op 10 mei 1945 bij het tijdelijke kruis bij de ingang van het huidige Broersepark.
Herkomst: Beeldbank Amstelveen