Brieven uit de onderduik

Berthe Rosette Brandeis maakte met en in Bibliotheek  Amstelland op het Stadsplein de indrukwekkende tentoonstelling ‘Freddy – brieven uit de onderduik’. 

Deze persoonlijke tentoonstelling vertelt de onderduikgeschiedenis van haar Amstelveense moeder Freddy Brandeis-Coster (Amsterdam, 22 juni 1925 – Amstelveen, 1 maart 2013) en familie tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

Berthe schreef er het boek ‘Freddy’ over als eerbetoon aan alle mensen en kerkgemeenschappen, die met gevaar voor eigen leven of het risico op straffen, haar familie de oorlog door hebben geholpen. Op meerdere momenten was de schrijfster aanwezig en vertelde erover aan de bezoekers.

Dat dit persoonlijke verhaal mensen ontwapende en ontroerde getuigen de nu al meer dan 70 berichten in het gastenboek. De tentoonstelling bestaat uit een aantal onderdelen. Zowel panelen met foto’s over de familie van vóór, tijdens als na de oorlog, als een expositietafel met originele familiebrieven, geschonken Nederlandse en Belgische documenten met persoonlijke verhalen en haar boek maken je stil. De rode draad is het tragische liefdesverhaal tussen het bij de nonnen ondergedoken meisje Freddy en haar verloofde Raph, en dat van oom Léon met zijn gezin in Brussel. De familie schreef tijdens de oorlog onder schuilnamen en met gebruik van codewoorden brieven naar elkaar.

Berthe ontving de brieven in 2012 van haar Joodse moeder en wist eigenlijk bijna niets over dit verleden. Moeder Freddy woonde in die tijd in de Amsterdamse Rivierenbuurt en zat in de klas van Margot Frank (zusje van Anne Frank). Een versje van Margot in haar poesiealbum en een schoolfoto tonen dit. Toen Berthe ook nog brieven van haar grootouders kreeg, werd het familieverhaal uit die tijd steeds duidelijker. Grootvader had een drukkerij en die werd in beslag genomen, zoals bij alle Joodse ondernemers gebeurde. 

Als in 1941 persoonsbewijzen met de letter J. van de bezetter aangevraagd moesten worden, raadde oom Léon uit Brussel hen aan om niet op te geven dat ze Joods zijn. Uit het dorp Vaassen biedt Dominee Van Deelen aan Amsterdamse Joden een onderduikadres. Daarmee wil hij ze behoeden voor deportatie naar concentratiekampen. De ouders doken eerst onder bij het echtpaar Otto en Bep Voorhoeve in Hattem. Citaat van Bep: “Laten we liefhebben, niet met het woord of met de tong, maar met de daad en in waarheid.” Het werd daar te gevaarlijk en vader Coenraad duikt dan onder bij Pieter en Swaantje Broeders in Vaassen. Daar was al een 5-jarig Joods meisje Rosette ondergedoken. De 12-jarige dochter van het echtpaar Broeders werd op het hart gedrukt dat zij niemand (ook niet aan vriendinnetjes) mocht vertellen over deze ‘oom’ en dit ‘zusje’. Anders zouden haar beide ouders doodgeschoten worden. Moeder Bertha kon met valse identiteitsbewijzen terecht bij de Vaassense familie Van Beek, waar Freddy’s broertje Maurice (Theo) al ondergedoken zat. De 17-jarige Freddy duikt eerst onder op de zolderkamer van een Amsterdamse buurman.

Oom Léon regelt later een onderduikplaats in een Belgisch nonnenklooster voor haar. En Freddy reist met vijf jurken over elkaar en een hoofddoek over haar donkere haren naar Brussel. Freddy schrijft veel brieven naar en over haar verloofde Raph. Wat ze niet weet is dat Raph niet meer in leven is. Hij is met zijn hele familie gearresteerd en gedeporteerd naar het vernietigingskamp Sobibor. Als op 17 april 1945 Vaassen bevrijd wordt, betrekt het gezin Coster het huis Terra Nova in Vaassen en de Amerikaanse rabbijn Isaac Klein zorgt ervoor dat Freddy met militair vervoer vanuit het klooster hiernaartoe wordt gebracht. In de zomer van 1945 verlaten zij het dorp Vaassen.

Berthe Rosette Brandeis vertelt bewogen over de ontdekking van dit familieverhaal, waarover zoveel jaren gezwegen is. De onderzoekende tocht naar diverse woonplaatsen in Nederland en België inspireerde haar tot het schrijven van het boek ‘Freddy’, dat in de bibliotheek te leen is.

De tentoonstelling wordt goed bezocht en is verlengd tot en met 27 mei. Zie deze link voor verdere informatie.

Moge het vinden van dit familieverhaal in Bibliotheek Stadsplein met de vele bezoekers, bijdragen aan 80 jaar Vrijheidsbesef in Amstelveen door haar inwoners!